Shqiperia dhe bimet e manipuluara gjenetikisht: Verdikti i Parlamenti Shqiptar determinues per te ardhmen e bujqesise dhe turizmit Shqiptar.

Dikur ishin vetem ne faqet e librave fantastiko-shkencore, prej gati 10 vjeteve jane bere nje realitet: Bimet e modifikuara gjenetikisht mbillen, perdoren e eksportohen sot ne nje pjese te globit krahas produkteve tradicionale. Zbulimi i struktures se ADN-se dhe mundesite teknike per te manipuluar gjenet u bashkeshoqeruan edhe me tendencen per t'i shrytezuar keto arritje ne menyre komerciale. Firma te medha si amerikania Monsanto e zvicerania Syngenta nuk hezituan aspak per te eksperimentuar me metodat e reja bioteknologjike, e sidomos ne krijimin e farerave te manipuluara gjenetikisht.

Vit per vit bujqerit llogarisin humbje te medha prej bimeve dhe insekteve parazitare. Pesticidet e herbicidet arrijne deri diku te minimizojne humbjet por, ne te njejten kohe, keto substanca toksike bejne te mundur seleksionimin e llojeve me te forta e me rezistente te insekteve dhe bimeve parazitare te cilat, si cdo organizem, gezojne aftesine e te adaptuarit. Me rezistente insektet dhe bimet parazitare akoma me te forta duhet te jene plehrat kimike qe do t'i luftojne ato. Me te forta plehrat kimike, me helmuese fuqia e tyre per mjedisin dhe per njerezit. Nje rreth i mbyllur.

Sme shkencetare pane ne metoden e manipumit gjenik nje mundesi, te pakten teorike, per te anashkaluar problemin e perdorimit te substancave toksike. Ne vend te sperkatjes se bimeve (dhe paralelisht edhe te tokes) me keto substanca, bimet mund te pajiseshin artificialisht me gjene qe, ne menyre te vazhdueshme, prodhojne substance helmuese per parazitet. Sot, manipulimi gjenetik ka arritur deri aty sa te integroje ne gjenomin e bimeve gjene nga kater deri pese specie te ndryshme. Ajo qe ne fillim u mendua te ishte thjesht nje eksperiment shkencor shume shpejt i la muret e laboratoreve per te hyre ne ingranazhet e industrise bioteknologjike. Sot, rreth 46% e sojes, 20% e pambukut dhe 7% e misrit te prodhuar ne rang boteror eshte e manipuluar gjenetikisht. 99% e gjithe fushave te mbjella me kultura te manipuluara gjenetikisht jane ne vetem 4 vende: USA, Kanada, Argjentina dhe Kina.

Skepticizmi i shkences

Edhe pse ne teori ideja e manipulimit gjenetik te farerave eshte elegante dhe drejtevizore, praktika eshte me e komplikuar. Manipulimi gjenetik, ashtu si edhe bujqesia konvencionale, aplikon idene e luftimit te paraziteve me lende helmuese. Pavaresisht se ne cfare rruge jepet helmi, nga siperfaqja e bimes apo nga brendesia e saj, parazitet do te fitojne imunitet. Per te ruajtur nivelin e fitimit industria bioteknologjike duhet ose te gjeje e fusi tek bimet gjene te reja qe prodhojne helme me te forta, ose te fusi nje numer akoma me te madh gjenesh qe do te prodhojne perzierje me te forta helmesh, ose te perdori paralelisht me manipulimin gjenetik edhe plehrat kimike. Pra, manipulimi gjenetik nuk zgjidh as problemin e rendimentit dhe fitimit dhe as ate ekologjik.
Shkencetaret jane gjithashtu shume skeptik persa i perket efekteve te gjeneve te reja te futura tek bimet tek shendeti i njerezve. Studimet shkencore tregojne se tek njerezit qe kane ngrene produkte qe permbajne bime te manipuluara gjenetikisht flora e zorreve eshte kontaminuar me gjenet e reja. Ky lloj transferimi i gjeneve nga bimet tek flora bakteriale ndodh shume me shpejt se sa ishte menduar. Se cilat jane pasojat e ketij transferimi gjenik dhe, sidomos, akumulimit te metejshem te ketyre gjeneve eshte shume e veshtire te parashikohet. Dihet vetem se tek derrat e ushqyer ne menyre te vazhduar me kultura te manipuluara gjenetikisht profili hormonal eshte i ndryshuar.
Nje kusht i domosdoshem per perdorimin komercial e shkencor te bimeve te manipuluara gjenetikisht eshte qe ato te mos i kapercejne kufijte e fushes ku ato mbillen. Nje nderrmarje e pamundur po te kihet parasysh qe poleni i bimeve ne saje te eres, ujit dhe insekteve mund te shtegetoje per kilometra te tera. Nje seri artikujsh shkencore provojne se bimet e manipuluara gjenetikisht jane ne gjendje dhe, ne fakt, kane kontaminuar bime jo te manipuluara. Problemi i kontaminimit ka sjell situata juridike teper te komplikuara. Keshtu ne Kanada, Monsanto, nje nga prodhuesit me te medhenj te bimeve te manipuluara gjenetikisht, akuzon fermeret kanadeze qe raportojne per kontaminime se nuk behet fjale per kontaminime por per vjedhje dhe i padit me gjoba. Nga ana tjeter, fermert me kultura te kontaminuara nuk mund t'i shesin produktet e tyre tek klientet qe nuk duan te blejne prodhime te manipuluara.
Nje problem tjeter per shkencetaret eshte fakti qe tek bimet e modifikuar gjenetikisht perziehen gjene te specieve nga me te ndyrshme. Ne natyre, individet e nje specie nuk kryqezohen me ata te nje specie tjeter. Evolucioni ka krijuar mekanizma te tille qe edhe kur dy specie kryqezohen me njeri-tjetrin ato nuk jane ne gjendje te lene pasardhes. Metoda e manipulimit gjenetik ben te mundur menjanimin e mureve te evolucionit, kombinimin e gjeneve te specieve nga me te ndryshem duke krijuar, ne menyre artificiale, specie te reja. Se cilat jane implikimet e ketyre sajesave artificiale ne te ardhmen e planetit eshte shume e veshtire te perfytyrohet.


Komuniteti Europian ndalon ligjerisht prodhimin dhe importin e bimeve te manipuluara gjenetikisht dhe produkteve ushqimore qe rrjedhin prej tyre.

Sipas te dhenave te Barometrit Europian (Eurobaromete 55.2), te bera publike ne 2001, 60% e 16'029 njerezve te anketuar nga 15 shtete Europiane ishin te preokupuar se ky lloj manipulimi do ta influencoje planetin tone shume negativisht, 71% ishin kunder manipulimit gjenetik, kurse 95% e tyre do te deshironin te kishin mundesine e zgjedhjes midis prodhimeve te manipuluara gjenetikisht dhe atyre konvenciaonale. Komuniteti Europian dhe Zvicra ndalojne prej vitesh prodhimin apo importimin e bimeve te manipuluara gjenetikisht, kane bere te detyrueshem per industrise ushqimore raportimin ne etikat e produkteve ushqimore e te gjithe elementeve perberes te nje produkti ushqimor, dhe aplikojne deklarimin e detyruar te produkteve ushqimore qe rrjedhin nga bime te modifikuara gjenetikisht dhe te dritherave te manipuluara gjenetikisht. Per implementimin rigoroz te ketyre ligjeve sherbejne qendra kerkuese qe ekzaminojne produktet ushqimore per pranine e kontaminimeve nga bime te manipuluara gjenetikisht.
Keto masa te rrepta te Komunitetit Europian dhe vendeve si Zvicra jane te influencuara jo vetem nga skepticizmi i komunitetit shkencor, nga rritja e ndergjegjesimit per nje kulture te te jetuarit me te shendetshme, nga rritja e ndergjegjesimit per ruajtjen e mjedisit por edhe nga eksperiencat si ajo e lopes se terbuar. Ishin pikerisht rritja e rendimentit dhe e fitimeve ato qe shtyne shkencetaret te sygjeronin vite me pare ushqimin e lopeve me lende proteinike-energjitike te natyres shtazore pa studiuar me pare ne menyre rigoroze pasojat e nje akti te tille. Rezultati i nje eksperimenti te tille eshte ne gojen e te gjitheve: Lopa e cmendur, qe shkakton tek njerezit semunjen e pasherueshme te Kreuzfeld-Jakob, semundje qe shkakton degjenerimin e trurit dhe me pas vdjekjen.
Ka edhe nje aspekt tjeter qe shpjegon sjelljen radikale te Europes dhe Zvicres: mbrojtja e interesit te fermereve. Manipulimi gjenetik i bimeve con ne humbjen e plote te pavaresise se fermereve. I vetmi burim i farerave te manipuluara gjenetikisht jane firmat bioteknologjike qe i shesin keto farera me kushtin e perdorimit te tyre vetem njehere. Kjo do te thote qe nje fermer duhet ta bleje faren cdo vit dhe te jete teresisht i varur nga firmat biotek. Koncepti i bujqesise konvencionale ku bujku riqarkullon prodhimin e tij si fare, pa patur nevoje ta bleje ate, eshte jokompatibel me teknologjine e re. Nje aplikim global dhe unik i teknologjise se bimeve te manipuluara gjenetikisht do te thote nje varesi globale prej nje grusht firmash qe kane patentetuar te gjitha farat e manipuluara, do te thote humbje e farave autoktone, humbje e specieve te bimeve bujqesore te adoptuara si te tilla qe nga fillimet e qenies njerzore.

Shqiperia: e sotmja dhe e ardhmja

Kryesisht nje vend agrar, Shqiperia eshte dashur te kaloje nje proces teper te veshtire tranzicioni per te rindertuar nje politike bujqesore e per ta bere bujkun shqiptar te pavarur. Shume agjensi te huaja kane ofruar per bujqesine shqiptare ndihma qe synojne pervecse rimekembjen e bujqesise shqiptare edhe shnderrimin e saj ne nje treg fitimprures per firma te ndryshme te huaja te specializuara qofte per pajisje e makineri bujqesore, qofte per plehera kimike, qofte per drithera. Megjithate, pervecse disa perpjekjeve ne rang institucional te perfaqesuesit te USAID per te inkurajuar hyrjen ne Shqiperi te dritherave te manipuluara gjenetikisht, nuk ka te dhena zyrtare per pranine etyre. E nese ato kane hyre eshte e veshtire te thuhet se ku jane sepse pervecse mungeses se ligjeve mungojne edhe institucionet qe i implementojne keto ligje. Parlamenti shqiptar duket se heret kete jave do ta pajisi me ne fund edhe Shqiperine me nje pakete ligjesh qe do te rregullojne hyrjen apo moshyrjen e dritherave te modifikuara ne vendin tone, qe do te vendose nese shqiptari do te ndryshoje menyren e tij tradicionale te te ushqyerit ne favor te firmave bioteknologjike. Nga cila ane do anoje peshorja ne parlamentin shqiptar eshte veshtire te thuhet ne kushtet e heshtjes totale per nje teme kaq te rendesishme per te sotmen dhe te ardhmen e Shqiperise, ne kushtet e mugeses se plote te nje diskutimi publik mbi nje teme qe prek interesat e cdo qytetari te Republikes se Shqiperise, ne mungesen totale te informacionit te barometrave qe masin shijet, deshirat dhe vullnetin e njerezve. Ngelet vetem te shpresohet qe presioni i komunitetit europian te funksionoje perseri ashtu si edhe ne raste te tjera, per te shmangur nje katastrofe tjeter jo vetem ne bujqesi, por edhe ne turizem e ne mjedisin tashme te renduar nga ndotjet deri ne ate pike ku nuk mban me.
Nje gje duket e qarte: Ne se miraton hyrjen e bimeve te manipuluara gjenetikisht Shqiperia rrezikon te shnderrohet ne nje ishull ne Ballkan, rajon ku luhet shumica e tregetise shqiptare, prej te cilit askush nuk do te deshiroje te bleje produkte ushqimore, e ku njerezit nuk do te deshirojne te shkojne per pushime. Ne se miratohet hyrja e farerave te manipuluara gjenetikisht bujkut shqiptar do t'i duhet perfundimisht te ndahet nga enderra e eksportit te produkteve te fermes se tij, bujkut shqiptar do t'i duhet te hyje nje rruge ne te cilen as ka kompetence e as e mbron njeri, bujkut shqiptar do t'i duhet te ndahet perfundimisht nga traditat bujqesore te kultivuara prej brezash ne familjen e tij, hotelerierit do t'i duhet te ndahet nga enderra e zhvillimit te turizmit, Shqiptarit do t'i duhet te ndahet nga krenaria e tij e vjeter mbi produktet bujqesore shqiptare te pastra, te shijshme e autoktone. E mbi te gjitha, enderra per te hyre dikur ne Komunitetin Europian do behet ose nje enderr edhe me e larget, ose nje enderr shume e shtrenjte.

© Pop - Biologjia